Kloosters en kerken leren ons hoe je kunt gedenken

Je hoeft geen profeet te zijn om met enig vertrouwen te kunnen voorspellen dat met de herdenking van de overledenen dit jaar veel en misschien wel alles in het teken van corona zal staan. Hoe kun je gedenken als je niet bij het sterven kon zijn? Wat is er aan rituelen beschikbaar om zonder afscheid toch weer verbonden te raken met de doden die in eenzaamheid stierven? Waar houd je een herdenking als er in elk dorp van de gemeente vele doden zijn gevallen? Het antwoord is niet makkelijk maar wordt gevonden in de dorpen van Brabant, in de kloosters van het bisdom Den Bosch en in de basiliek van de Sint Jan te ’s-Hertogenbosch.

• Daar leren religieuzen ons deze herfst hoe je met anderhalve meter afstand toch samen kunt komen op een landelijke herdenking en dat je geheeld wordt in het gemis aan persoonlijk afscheid door samen te bidden en de namen van iedere overledene hardop te noemen.
• In kloosters van Brabant hebben zusters die tientallen medezusters verloren video-opnames gemaakt van de uitvaart en van de begrafenis en die maanden later gezamenlijk bekeken, nog eens bekeken en voor een derde keer gezien. Deze zusters leren ons dat rouwen vaak betekent: luisteren, luisteren, luisteren en kijken, kijken, kijken naar dat ene moment waar je niet bij kon zijn. Rouwen is herhalen, herhalen, herhalen.
• Diezelfde zusters hebben de eerste keer dat ze konden vieren de Paaskaars ontstoken en daarmee Pasen ingehaald en overgedaan om uit te drukken dat in de dood nieuw leven is en dat doden en levenden in het eeuwige licht van God verbonden zijn.
• De zusters hebben nog iets anders gedaan. Ze hebben hun medezusters in het verpleeghuis een voor een bezocht en hun ook de video’s van de uitvaart en van de begrafenis laten zien. Ze mochten ze ontdekken dat ook bij dementerenden een nieuwe verbondenheid kan ontstaan met de overleden zusters.
• Priesters, diakens en pastorale werkers in Uden en de omliggende dorpen hebben een hartjesboom gemaakt, met de namen van alle overledenen in de tijd van corona. Iedere inwoner had een brief gekregen en kon zo digitaal herdenken. Dat is massaal gebeurd, via de plaatselijke omroep en livestreams.
• Andere pastorale teams zoeken naar een collectief moment met Allerzielen, 2 november. Zij willen dan samen met de wereldlijke overheid alle doden gedenken die zijn gestorven, corona of geen corona, want ieder mens is een beeld van God en mag met naam en toenaam herdacht worden. Kerk en dorp, geloofsgemeenschap en buurt komen zo samen, zeker ook digitaal.
• Tenslotte is er het verhaal dat niet alles te plannen is. Soms dienen zich kansen aan. Op het jaarlijkse gildefeest van een Brabants dorp werden vijf mensen gemist, gestorven aan corona. Zij werden toen herdacht, een voor een. Het gebeurde spontaan. Dat kan in een dorp wat makkelijker. Maar kansen dienen zich overal aan: dus wees alert en besef dat herdenken in deze tijd ook om nieuwe vormen kan vragen. Het gaat om de menselijke maat die verder reikt dan vaste rituelen uit een andere tijd.

Leo Fijen