Genadige en liefdevolle God,
die voor het dorstige volk
een bron van levend water
uit de rots hebt doen ontspringen:
roep uit de verhardheid van ons gemoed
tranen van berouw tevoorschijn,
opdat wij onze zonden zouden kunnen bewenen
en door uw barmhartigheid vergiffenis bekomen.

Uit: de kloosterkalender 2022

Gave der tranen
De gave der tranen (gratia lacrimarum / dona lacrimarum ) is een begrip dat verwijst naar de effectiviteit van tranen in het gebed. Het is geworteld in het Oude Testament en in het Nieuwe Testament, en werd in de 4e eeuw door de woestijnvaders opgenomen, die de tranen zien als een echte vorm van bidden.

Het begrip is enigszins vergeten in de hedendaagse wereld, waar huilen gemakkelijk gelijkgesteld wordt met zwakheid of met een theatrale enscenering. Maar tranen, vooral als ze worden geplengd tijdens een gebed, worden in de christelijke traditie, en in het bijzonder in de Middeleeuwen, gezien als een teken van wroeging, nederigheid en vroomheid.

Bijbelse oorsprong
De katholieke kerk zal het leven soms kwalificeren als een “tranendal”, met een verwijzing naar de woorden uit Psalm 84, een dal van dorheid. In het Nieuwe Testament huilt Christus drie keer, en we vinden andere personages die tranen vergieten: zoals Maria Magdalena en de apostel Petrus. We vinden ook in de Bergrede: “Zalig zij die wenen (treuren), want zij zullen vertroost worden”. (Matteüs 5)
Ook het bewenen van Christus na zijn dood, door zijn moeder en Maria Magdalena, wordt genoemd als oorsprong van deze gave.

Het is inderdaad een gave, dat wij onze emoties door middel van tranen tot uitdrukking kunnen brengen. En God ziet elke traan. In Psalm 56,9 lezen we: ‘Mijn omzwervingen hebt u opgetekend, vang mijn tranen op in uw kruik. Staat het niet alles in uw boek?’. Maar eens, zo is ons beloofd, zullen alle tranen weggeveegd worden (Openbaring 7,17).

Navolging
In de late Middeleeuwen komt de gave der tranen voor bij o.a. Franciscus van Assisi en Catherina van Siena, soms als tranen om de ervaring van Gods nabijheid. Ignatius van Loyola noemt in zijn Geestelijke Oefeningen de gave der tranen het voertuig van de troost. (Auke Jelsma, Gerrit Brinkman, Wie is wie in de mystiek, 2006)

Tegenwoordige tijd
Op basis van hun respectievelijke  autobiografieën worden soms twee heiligen van de katholieke kerk, Pater Pio en de priester van Ars, genoemd als mensen die deze gave zouden hebben gehad. De tegenstanders van dit idee hebben in deze gave der tranen duidelijke tekenen van chronische depressie gezien, terwijl hun vurige bewonderaars daarentegen van mening zijn dat het juist een bewijs vormt van de aanwezigheid van God zelf.

In het misboek van de Rooms-Katholieke kerk staan drie gebeden om tranen.

Tijdens zijn bezoek aan Myanmar en Bangladesh in 2017 vroeg paus Franciscus voor de Rohingya om de gave van de tranen: ‘Voor dit alles moeten we vragen om één genade: huilen. De wereld verloor de gave van tranen. De schaamteloosheid van onze wereld is zodanig dat de enige oplossing is om te bidden en te vragen om de genade van tranen. Maar vanavond voel ik mij beschaamd om die arme mensen die ik heb ontmoet. Ik schaamde me voor mezelf, voor de hele wereld. Sorry, ik probeer gewoon mijn gevoelens met u te delen.’

Afbeelding: Gustav Doré, La Vallée des larmes, 1883, Petit Palais, Parijs