‘Goeie genade!’ U hebt het vast ook wel eens geroepen wanneer u iets overkwam dat u verraste, overrompelde, verbaasde of verwonderde. Iets dat zich onverwacht voordeed. Het is een uitdrukking die in de buurt komt van nog zo’n uitroep: ‘lieve hemel!’
Buiten die twee uitroepen lijken de woorden ‘genade’ en ‘hemel’ toch een beetje verbannen te zijn uit ons taalgebruik. Zij lijken haaks te staan op onze gerichtheid op het hier en nu, op het aardse, op datgene waar wij greep op hebben. Wij houden graag controle over alles. Maar toch overkomen ons soms zaken die wij niet in de hand hebben. Ervaringen die ons geschonken worden, zomaar, zonder dat we het zelf hadden kunnen bedenken en organiseren.
Dat is wat bedoeld wordt met genade: iets wat je geschonken wordt. Genade is een geschenk, een gunst. Iets wat je ontvangt, misschien zelfs zonder dat je het verdient. Waar het woord precies vandaan komt, weten de taalgeleerden niet. Maar uit het oudste gebruik ervan in Duitse en Nederlandse teksten blijkt wel dat het ook de betekenis heeft van ‘rust’. Genade is een ervaring die je doet berusten, die je rust en geborgenheid geeft, die je kan verzoenen met het bestaan.
Het woord is in onze taal binnengedrongen als vervanging van het Latijnse woord ‘gratia’. Dat betekent zoveel als ‘iets wat om niet geschonken wordt’. U hoort al de verwantschap met ons woord ‘gratis’. Je krijgt het, zomaar. En zoals gezegd: misschien zelfs onverdiend. Mogelijk had je iets veel ergers verdiend. Genade heeft daarom ook met vergeving te maken. Als kinderen een gevecht naspeelden, riepen zij vroeger (en misschien nu nog) ‘genade’ als zij zich gewonnen gaven. Zij leverden zich over aan de vergevingsgezindheid en barmhartig- heid van hun tegenstander.
Onze cultuur gaat niet zo gemakkelijk meer over tot vergeving. Wij gebruiken woorden en uitdrukkingen als ‘genadeloos’ en ‘in ongenade vallen’ gemakkelijker dan het woord genade zelf. Er zijn veel mensen die bijvoorbeeld de overheid, de Belastingdienst, de IND
of andere instanties als genadeloos ervaren. Vergeven heeft net als genade met ‘om niet schenken’ te maken. Het woord maakt het al duidelijk: vergeven. Vergeven is weggeven: er wordt iets uitgedeeld, cadeau gedaan.
Vergeving is gratis, is genade. De Amerikaanse theoloog John Caputo zegt: waar er genade is, is er geloof en waar er geloof is, is er genade. De ervaring van genade is een ervaring van iets dat ons onvoorwaardelijk en belangeloos geschonken wordt. In de geloofstraditie geven we de bron van dat geschenk een naam: God. Hij heeft ons het leven geschonken, en dat is genade. En wij mogen weten dat wij er mogen zijn, dat wij aanvaard zijn en geliefd worden. Ook dat is al genade.
Iedere ervaring van genade laat ons, bewust of onbewust, deelnemen aan het leven van God. Zij helpt ons te aanvaarden dat wij aanvaard zijn. ‘Goeie genade’ en ‘lieve hemel’ horen bij elkaar: een ervaring van genade is een glimp van de hemel.
Peter Nissen
theoloog, kerkhistoricus en emeritus-hoogleraar oecumenica aan de Radboud Universiteit in Nijmegen
Tekst: Klooster! 21 Genade, blz. 27
Afbeelding: Karel Kindermans, Klooster! 21 Genade, blz. 30
Klooster! 21 Genade
is nog te bestellen bij Adveniat.
Prijs los nummer: € 12,99
Bij Abonnement €45 (4x per jaar)
