Klooster! 26 Luisteren

Als generaal-abt van de Cisterciënzers reist Bernardus Peeters de hele wereld over om gemeenschappen wereldwijd te bezoeken. Ook al woont hij nu in Rome, zijn thuis blijft zijn eigen gemeenschap in Koningshoeven. Leo Fijen spreekt met hem over heden en toekomst, over verlangen en verschillen, en over verbonden zijn en blijven.

Bernardus Peeters over luisteren zonder oordeel: ‘We moeten een stap verder durven zetten’

We zijn in de zomerse herfst van Rome veel te vroeg bij de Viale Africa nummer 33, het hoofd- kwartier van de trappisten wereldwijd. Deftiger en preciezer wordt dit ook het kloppende hart van de Cisterciënzerorde van de Strikte Observantie genoemd. De omschrijving ‘kloppend hart’ suggereert meer dan we zien. Want we stuiten op een hek en een muur en een saai gebouw dat eerder doet denken aan een kantoor van de belastingen dan aan het hoofdkwartier van een orde die 199 wonderschone abdijen wereldwijd telt. Misschien komt het ook wel door de muggen die toeslaan. Dat doen ze een paar keer per jaar. De hele buurt weet het en blijft dan binnen. Daar is Bernardus Peeters ook, op het moment van het gesprek bijna twee jaar generaal-abt van de trappisten.

Verlangen
Het weerzien is zeer hartelijk. En de sfeer is verrassend ontspannen, bij een 56-jarige wereldburger die meer op reis is dan dat hij in Rome verblijft en daarom van het ene naar het andere continent trekt. Fysiek zal het een aanslag zijn, dat reizen en trekken. Spiritueel doet het hem goed, deze in Heerlen geboren Limburger die al op 37-jarige leeftijd abt werd van het trappistenklooster Koningshoeven in Berkel-Enschot. In al zijn bescheidenheid en nuchterheid speelde hij een positieve rol in de bloei van dat klooster en bij de stappen die gezet zijn om duurzaamheid, arbeid en schepping te verbinden met elkaar. In zijn Nederlandse jaren fungeerde hij tot 2022 ook als voorzitter van de Konferentie Nederlandse Religieuzen in Nederland. In die verantwoordelijkheid was hij volstrekt zichzelf. Hij bleef altijd de rust zelve en vond steeds het oog in de storm. Misschien lukte hem dat omdat hij als geen ander kan luisteren. Vanuit de tijd die hij nam en neemt voor stilte en gebed leeft hij al veel langer de innerlijke vrede voor die ieder mens nodig heeft om te luisteren.

Nog niet zo lang geleden stuurde hij zijn favoriete gebed van Thomas Merton. ‘Ik geloof dat het verlangen om U te behagen U in feite ook behaagt’, bidt Merton, de Amerikaanse trappist. En broeder Bernardus schrijft dan: ‘Het is voor mij een gebed aan het eind van de dag. Te midden van alle dagelijkse, drukke bezigheden vraag ik mij ook als monnik wel eens af: “Waar is God nu te vinden in dit alles? Ben ik te midden van alle drukte wel bij God?” Dit gebed helpt mij dan weer om terug te keren naar dat diepe verlangen dat in mij leeft om bij God te zijn. Dit verlangen is de schat in de akker van mijn dagelijkse activiteiten. Een verlangen dat spreekt van Gods zoektocht naar mij en mijn zoektocht naar Hem.’

Voorrecht
Dat verlangen houdt geen stand zonder te luisteren, ook naar dat wat hij van huis uit heeft meegekregen. Daar in Rome spreekt hij over zijn moeder en vader, over het geloof dat hij heeft meegekregen. Naarmate hij ouder wordt spreken ze vaker tot zijn hart. En nu de wereld zijn werkterrein is, komt thuis steeds meer nabij. Luisteren is een voorrecht als hij op plekken komt die vrijwel nooit in het nieuws komen. Daar ziet hij met eigen ogen wat broeders en zusters er voor over hebben om van hun geloof te getuigen. In Rome zegt hij er dit over: ‘Onze situatie is dan bevoorrecht. Dat realiseren we ons veel te weinig. Op zoveel plekken moeten religieuzen vechten voor hun geloof en hun leven. En het ontroert me diep om te zien hoe broeders en zusters tegen de verdrukking in nieuwe wegen zoeken voor hun geloof en hun klooster.’

Verschillen
Broeder Bernardus zei het eerder al als abt van Koningshoeven en wordt bevestigd in zijn mening door de vele bezoeken wereldwijd, de kracht van kleine groepen: ‘Ik geloof in kleine gemeenschappen op de meest verschillende plekken en in zeer diverse vormen. Maar – hoe klein je ook bent – je moet wel voldoen aan de voorwaarden voor een kloostergemeenschap: je moet liturgie kunnen vieren, je moet gasten kunnen ontvangen, je moet in je eigen onderhoud kunnen voorzien en je moet gemeenschap kunnen vormen. En doe niet wat ze enige tijd geleden in Frankrijk deden: alle communiteiten van trappistinnen bij elkaar brengen. Dan heb je wel 110 zusters. Iedereen is aanvankelijk enthousiast, want je kunt weer goede liturgie vieren. Maar ze vergeten dat de meerderheid bij de 70 is en ze vergeten ook dat jongeren in de massaliteit verdwijnen en uit het zicht geraken. Dat is precies wat jongeren in deze tijd niet willen.’

Broeder Bernardus heeft ook een weg voor jongeren in zijn hoofd: ‘Ruimte geven aan individualiteit binnen het kader van traditie en gemeenschapsopbouw. Want je bent niet gekomen om alleen je eigen leven te leiden. Het gaat in het christendom om de ander. Niet ik sta in het centrum, maar de ander en die Ander. Daar gaat het om in het religieuze leven. Die ontdekkingstocht moeten jongeren nog helemaal beginnen als ze binnenkomen. Daar moet je ruimte voor geven, er flexibel mee omgaan. Anders haken ze direct af. De grootste opgave voor mij vroeger als abt en nu als generaal-abt is dat je moet plooien naar alle mensen die aan je zorgen zijn toevertrouwd. Plooien is een geweldig woord dat Benedictus voor de abt gebruikt: dat je in staat moet zijn om je naar de mensen te plooien en zo de mensen bij elkaar te houden.’

Je naar de mensen plooien, dit deed Bernardus Peeters eerst als abt, nu als generaal-abt. Soms wordt die plooi ook uitgevouwen en geeft de generaal-abt richting aan. Luisteren betekent ook je hart openen om de weg te kunnen wijzen. We zetten ons gesprek enkele weken later voort via e-mail. Broeder Bernardus was in België op visitatie en beantwoordde mijn vragen. Wees stil, luister en koester de antwoorden van een luisteraar die ook de richting aangeeft.

Hoe luistert u naar alle verhalen op uw rondgang door de wereld? Maakt u het tevoren stil om werkelijk met aandacht te kunnen luisteren?
Ik probeer zo onbevooroordeeld naar mensen te luisteren. Voordat ik een gemeenschap bezoek, bereid ik mij voor door naar de maatschappelijke en kerkelijke context van een betreffende gemeenschap te kijken. Ik probeer ook iets van de recente geschiedenis van de gemeenschap te begrijpen. Tijdens de gesprekken met de broeders en zusters probeer ik vooral te luisteren en dat vraagt stilte in mijn eigen hart. Vanuit die stilte probeer ik dan een beeld te krijgen van het daadwerkelijke leven in de gemeenschap en te zien hoe en waar ik kan helpen of bemoedigen.

In hoeverre is het contemplatieve ritme te verbinden met uw reis langs alle communiteiten?
Onze stichters hebben in 1098 heel uitdrukkelijk als leidmotief voor hun werk de woorden uit de Regel van Benedictus gekozen: opdat God in alles worde verheerlijkt. Dat is sindsdien het officiële motto van onze Orde. Voor mij is het een samenvatting van het contemplatieve leven. In alles moeten we zoeken om God te verheerlijken, dat wil zeggen Hem centraal stellen. Juist in mijn huidige functie besef ik hoe belangrijk dit alles is. In werkelijk alles moeten we God zoeken en niet alleen in de gebaande wegen en structuren. Tijdens mijn reizen probeer ik mij te houden aan de gebedstijden en tijd vrij te maken voor persoonlijk gebed en lezing. Het ritme is vaak anders, maar de momenten zijn er zeker wel. Ze zijn ook noodzakelijk, misschien wel meer dan voorheen.

Wat doet u of laat u om toch stil te zijn?
In het begin van mijn taak als generaal-abt was het moeilijk om tijden van stilte te vinden. Alles was nieuw en er kwam veel onbekends op mij af. Het werk gaat ook 24 uur per dag door in een internationale gemeenschap als onze orde. Al heel snel moest ik leren om zelf opnieuw een duidelijke afbakening van mijn tijd te maken. Expliciet tijd nemen voor stilte en gebed, voor lezing en studie. Heel verrassend moest ik ook weer expliciet voor de zondag kiezen als een dag vrij van werk. Meer dan vroeger – binnen de structuur van een klooster – moet ik nu zelf keuzes maken.

Lees dit interview verder in de nieuwe Klooster! 26 Luisteren
Blz. 10 – 15
Tekst: Leo Fijen
Foto’s: Mateo Rossi