11 juli is de dag van de heilige Benedictus van Nursia, de stichter van de naar hem genoemde monnikenorde. Benedictus werd in 480 in Umbrië (in het huidige Norcia) geboren. Zijn kloosterregel was enerzijds gebaseerd op het liturgische gebed, en anderzijds op handarbeid (Ora et labora). Deze Regel, waarin arbeid, matigheid en stabiliteit hoog in het vaandel staan, heeft velen binnen en buiten de Katholieke Kerk geïnspireerd, en is tevens het enige geschift dat Benedictus heeft nagelaten. In 1964 werd hij uitgeroepen tot beschermheilige van heel Europa.

Benedictus (zijn naam betekent ‘de gezegende’) kwam uit een aanzienlijke familie. Hij ging naar Rome om daar aanvankelijk letteren (‘artes liberales’) te studeren. Al snel koos hij voor een radicaal ander leven. Hij trok zich terug eerst in een ascetische gemeenschap en later als heremiet* in Subiaco, ten oosten van Rome. Daar leefde hij enkele jaren als kluizenaar. Nadat andere monniken zich bij hem aangesloten hadden, werd hij abt van Vicovaro. Daar werd hij slachtoffer van jaloezie en nijd onder de monniken. Volgens de **legenda aurea probeerden enkele monniken hem te vergiftigen uit verzet tegen de strenge discipline die hij hen oplegde. Hij keerde terug naar Subiaco, waar het aantal volgelingen bleef groeien. Door tegenwerking vertrok Benedictus met enkele van zijn monniken en stichtte een nieuw klooster in Monte Casino. Daar schreef Benedictus ook zijn  Regel, waaruit het ‘ora et labora’ wereldberoemd zouden worden. Hiermee zou hij de grondlegger worden van het westerse monastiek leven.

De Regel

De Regel kenmerkt zich door mensenkennis, matigheid en tucht. De dag staat geheel in het teken van het getijdengebed. Tussen deze liturgische momenten is het tijd voor geestelijke lezing, arbeid, eten en slaap. Het bijzondere van de Regel is dat Benedictus er de tegenstelling tussen het gewijde en het profane opheft. Alle menselijke activiteiten, zowel gebed als arbeid, moeten ter ere van God worden verricht.

Overal in Europa zouden zich de komende eeuwen volgelingen van Benedictus vestigen, en door hun werk kunst en cultuur bevorderen. Kloostergemeenschappen met strengere regels verruilden vaak in de loop der tijden hun regel voor die van Benedictus. Diens regel bleek in de praktijk het best het evenwicht te bewaren tussen theorie en praktijk en tussen activiteit en contemplatie.

Over de zwaarte van de regel is in de proloog te lezen:

‘Wij willen daarom een oefenschool gaan stichten voor de dienst van de Heer. In haar opzet hopen wij niets te bepalen dat te moeilijk, niets dat te zwaar is. Maar mocht er toch iets in voorkomen, dat wel wat streng lijkt, maar op redelijke gronden voor de verbetering van fouten en het behoud van de liefde vereist wordt, laat u dan niet aanstonds afschrikken en ontvlucht niet de weg van het heil, die aanvankelijk altijd nauw is. Naarmate men echter vooruitgang maakt in het monniksleven en in het geloof, verruimt zich het hart en snelt men met een onuitsprekelijke blije liefde langs de weg van Gods geboden.’ (proloog, 45-49)

Het is niet helemaal duidelijk in welk jaar Benedictus gestorven is, maar meestal gaat men uit van 547 zijn. Zijn lichaam werd bijgezet in de kerk van Monte Cassino, waar ook zijn heilige zus Scholastica bijgezet was.

* Een heremiet is een religieuze man of vrouw die in afzondering leeft in een kluizenarij of hermitage, buiten de bewoonde wereld. De aanduiding komt van het Griekse woord ἔρημος, dat ‘eenzaam, onbewoond, verlaten’ betekent. (Wikipedia)

** De Legenda aurea (latijn voor Gouden legenden) is een verzameling heiligenlevens en kerkelijke feesten, geordend volgens het kerkelijk jaar, uit de 13e eeuw.