Er is geen pijnstiller voor emotionele pijn – Manu Keirse

Besef dat troosten niet het antwoord weten is voordat je de vraag goed hebt beluisterd. Het is niet het aanbrengen van allerlei goedbedoelde adviezen. Troosten is helpen te leven met vragen waarop geen antwoorden zijn.

Ik ben telkens weer gegrepen door de vermelding in overlijdensberichten: ‘Omwille van het coronavirus zal de afscheidsplechtigheid en de begraving (crematie) in beperk- te familiekring worden gehouden’. Dat bericht lees je in deze dagen meermaals in de rubriek overlijdensberichten in de kranten. En in enkele berichten wordt het gevolgd door de melding: ‘Wanneer de maatschappelijke situatie het opnieuw toelaat, zal er een gedachtenisviering georganiseerd worden.’

Mensen die dit lezen vinden dat natuurlijk evident in de context van alle voorgeschreven maatregelen om de corona-besmetting zoveel mogelijk te voorkomen. Maar achter deze twee zinnen zit veel meer verdriet verborgen dan je je realiseert. Vooreerst lees je niets over de omstandigheden waarin de laatste dagen van het leven en het sterven zijn verlopen. Kinderen en kleinkinderen mogen ouderen in woonzorgcentra niet bezoeken. Bezoek in ziekenhuizen is zeer beperkt toegelaten voor enkele zeer naaste familieleden. En ook in thuissituaties is bezoek aan je oudere ouders verboden of tenminste sterk afgeraden. En voor religieuzen is het nog eens extra moeilijk, want ze behoren vaak tot twee families: de familie van afkomst en de religieuze congregatie waar ze het grootste deel van hun leven hebben geleefd.

…

Veel mensen sterven door deze maatregelen, die soms meer isoleren dan beschermen, in eenzamer omstandigheden dan anders, begeleid door zorgverstrekkers die hun uiterste best doen, maar onder zeer hoge druk staan. In de laatste dagen van het leven van een dierbare en de ultieme afscheidsmomenten aan het sterfbed komt de levensgeschiedenis op een bijzondere manier in zicht. Wat vaak verborgen bleef, komt nu naar boven. Die cruciale momenten, die je een leven lang in je herinnering bewaart, zijn je ontnomen. En als goede vriend, die een groot deel van je leven met de persoon hebt gedeeld, is je wellicht de toegang geweigerd, ook al wordt vriendschap in onze samenleving hoog in het vaandel gedragen.

…

Wanneer je het moeilijk vindt om naar mensen te gaan, heb je nu een geldig excuus. Maar mijn ervaring is dat de meeste mensen veeleer solidariteit voelen, maar niet weten wat ze kunnen doen. Daarom volgen hier een aantal tips.

  • Wanneer je wel aanwezig kunt zijn in de laatste ogenblikken van het leven, schrijf de indrukken van die momenten neer om ze later te delen met anderen, die die kans niet hebben.
  • Als je niet op de uitvaart kunt zijn, kun je toch intens aanwezig zijn door een brief te schrijven naar de familie in rouw of, voor de digitale generatie, een attente boodschap te posten op de sociale media. Wat kun je schrijven? Enkele herinneringen aan de persoon die is overleden, kwaliteiten en kenmerken die je waardeert, zoals zijn moed, zijn inzet, zijn integriteit. Ook de manier waarop hij zich heeft geëngageerd in verschillende initiatieven. Een moment of een daad die je waardeert, iets over hoe je respect en je genegenheid zijn gegroeid, hoe deze persoon je leven heeft geraakt of beïnvloed. Het doet goed te lezen dat je dierbare geliefd is en gewaardeerd wordt. Vermeld wat je bij de rouwende waardeert. Wanneer een dierbare sterft, voel je je vaak zo overweldigd dat je aan je eigen capaciteiten begint te twijfelen. In rouw is het soms moeilijk om van jezelf te houden en jezelf te waarderen. Uitdrukkelijk je persoonlijke capaciteiten neergeschreven zien, doet goed. Schrijf over hoeveel waardering je hebt voor de zorgende manier waarop ze er waren tijdens de laatste periode. Het versterkt je boodschap als je ook een positieve appreciatie kunt uitdrukken die je uit de mond van de overledene hebt gehoord.
  • Besef als bezoeker dat er geen magische formule is om de pijn van het gemis weg te doen, ondanks je luisterende aanwezigheid en je attente zorg. Er is geen pijnstiller voor emotionele pijn. Mensen in verdriet moeten nog steeds hun pijn kunnen verdragen. Kom niet met allerlei goed bedoelde raadgevingen. Probeer niet op te beuren, maar laat gebeuren wat er gebeurt. Door mensen in verdriet te willen richten op het positieve geef je de boodschap dat je hun pijn niet erkent.
  • Besef dat troosten niet het antwoord weten is vooral- eer je de vraag grondig hebt beluisterd. Het is niet het aanbrengen van allerlei goedbedoelde adviezen. Het is evenmin het wegduwen van opstandigheid of het voor- schrijven hoe je je moet voelen. Troosten is niet te vinden in pasklare antwoorden op de vele waaromvragen. Troosten is wel aandachtig luisteren zodat verdriet in woorden en in tranen naar buiten kan stromen. Troosten is zwijgen en in een blik, een aanraking, signalen van hoop, veiligheid en vertrouwen laten voelen. Het is samen worstelen, zoeken en hopen. Het is participeren in het verdriet, eerder dan dat verdriet wegnemen. Het is verdriet durven benoemen. Troosten is helpen te leven met vragen waarop geen antwoorden zijn. Troosten is trouw blijven, ook als het moeilijk is. Troosten is geen dam opwerpen tegen het verdriet, maar juist een bedding waarin het verdriet mag stromen.

Tenslotte, voor velen is het moeilijk hun weg te vinden doorheen het verdriet, en mensen die willen helpen willen het wel goed doen maar hebben zo weinig over verlies en verdriet geleerd. Het kan helpen als je mensen iets te lezen geeft over verlies en verdriet of als je er zelf iets over leest. Twee suggesties: ‘Vingerafdruk van verdriet. Woorden van bemoediging’, en ‘Helpen bij verlies en verdriet. Een gids voor het gezin en de hulpverlener’.

Manu Keirse, een selectie uit Het wonder van de kleine goedheid, brief 9

Vier keer per jaar een nieuwe, rijk gevulde Klooster! om even mee op adem te komen.
Nu voor maar € 45!